Ik heb een dame gekend die bijna een eeuw heeft volgemaakt. Ze werd geboren in een tijd waarin de eerste auto’s begonnen te rijden. Er was geen radio, geen televisie, geen pinautomaat of computer. Ze voelde zich eenzaam, ook omdat al haar leeftijdsgenoten waren overleden. Soms, als ik een oud, gebouw zie dat is overgebleven in een onherkenbaar verbeterde omgeving, dan denk ik aan haar. De eenzaamheid van zo’n gebouw.
Het Musée de la vie romantique in de Rue Chaptal in Parijs is gebleven. Het was ooit woonhuis van de in de negentiende eeuw beroemde schilder Ary Scheffer. Hij ging er in 1830 wonen. Toen lag de villa in een landelijke omgeving, buiten Parijs. Nu is de Rue Chaptal een stadsstraat. Er zijn geen weilanden of akkers meer in het negende arrondissement. Niets herinnert aan de negentiende-eeuwse landelijke omgeving waarin Ary Scheffer beroemde tijdgenoten als Georges Sand of Frederic Chopin ontving.
In de middenberm van de snelweg tussen Antwerpen en Breda is een machtige eik als enige boom blijven staan. Hij is een ‘pièce’ de resistance. Links en rechts passeren haastige automobilisten. Kom maar op, lijkt hij te roepen: mij krijgen jullie niet klein.
Het voormalig joods kerkhof bij Winsum heeft ook stand gehouden, maar vraag niet hoe. Het is kwetsbaar lees ik in een ontwerp bestemmingsplan van de Gemeente Winsum van tien jaar geleden waarin ambtenaren noteren dat ze zich zorgen maken. Nabij de manege ligt een karakteristiek oud joods kerkhof, schrijven ze. Een geplande woonwijk en een nieuwe rondweg zouden invloed kunnen hebben op dit cultureel historisch object. Hoezo nabij de manege? Dat kerkhof ligt niet nabij die manege; die manege werd naast het joods kerkhof neergezet en ik kan zo mijn boosheid van destijds weer oproepen toen die lompe loods op dat landelijke plekje bij het Potmaar werd neergezet. Tien jaar geleden waren daar nog grutto’s. Ik hoorde ze roepen: Doodzonde, riepen ze: Verjaag de bestuurders van de gemeente Winsum tot ver buiten de gemeentegrenzen.
De bestuurders zijn ingewisseld voor andere bestuurders, de Gemeente Winsum bestaat niet meer, de grutto’s zijn verdwenen en de rondweg kwam er niet; wel komt er een nieuwbouwwijk, tegenover het karakteristiek oud joods kerkhof. Fijn voor de toekomstige bewoners, maar doodzonde. Waarom niet wat meer afstand genomen bij het bouwen van de huizen?
Het joods kerkhof van Winsum ligt aan de oude handelsweg van Westeremden naar Winsum. Joodse mensen kwamen lang geleden naar Winsum langs deze weg. Ze werden via dezelfde weg, de Munsterweg, het dorp uitgedragen om begraven te worden op dat idyllisch eilandje in het open weidelandschap. Dat kerkhof van Winsum is van grote waarde en het moet beschermd worden. Dat gebeurt niet. Binnenkort ligt het kerkhof ingeklemd tussen een lompe loods en een gasloze nieuwbouwwijk. Gasloos!! Er is geen tegenwerking van de joodse bewoners uit het dorp. Die zijn lang geleden afgevoerd en vermoord in Oost Europa. Ze konden niet eens begraven worden op hun kerkhof aan de oostkant van Winsum tegenover die gasloze nieuwbouwwijk en naast de manege.